"Przyjaźń, o bracia, niech wiąże nas,
W śpiewach wesołych czcijmy ją wraz,
W śpiewach wesołych czcijmy ją wraz.
W jej kole mieszka wesela duch,
Ona pierś krzepi, wzbudza sił ruch,
Ona pierś krzepi, wzbudza sił ruch.
Kiedy nam życie zatruwa los,
Ona łagodzi najsroższy cios,
Ona łagodzi najsroższy cios."
O genezie pieśni Przyjaźń, o bracia
W tradycji śląskich chórów utrwalił się zwyczaj wspólnego śpiewu popularnej pieśni Przyjaźń, o bracia. Ten wdzięcznie wybrzmiewający utwór, podkreślający jedność rodziny śpiewaczej, wykonywany jest zwykle z charakterystycznym gestem zespolonych rąk – znakiem serdecznego zbratania i bliskości serc.
Pieśń powstała w drugiej połowie XIX w., a jej twórcami są: P. Wiecki – bliżej nieznany autor tekstu i Teodor Kiewicz (1834-1903) – kompozytor melodii. Muzyk ten był cenionym pedagogiem i kompozytorem działającym na Pomorzu, najpierw w seminarium nauczycielskim w Kościerzynie, potem pełnił funkcję organisty i nauczyciela muzyki w Chełmnie, był również prezesem tamtejszego diecezjalnego oddziału Towarzystwa św. Cecylii. Położył duże zasługi w propagowaniu pieśni kościelnych, jako autor kilku śpiewników, m.in. dwóch zbiorów wydanych w Głogówku w 1872 r.: Kancyonał czyli Śpiewnik dla młodzieży szkolnej i Wybór szczególniejszych pieśni kościelnych. Był również współtwórcą (razem z ks. Józefem Mazurowskim) cennego chorału dla organistów pt. Melodye do Zbioru pieśni nabożnych ułożone do grania na organach i do śpiewania na cztery głosy, wydanego dla diecezji chełmińskiej w Lipsku w 1871 r., a także zredagował zbiór preludiów organowych pt. Vade mecum, Głogówek 1875, w którym zamieścił wiele kompozycji muzyków polskich.
Najstarszy dotąd znany zapis pieśni Przyjaźń, o bracia pojawia się w śpiewniku Zbiór pieśni polskich z melodyami na dwa i trzy głosy dla użytku szkolnego i domowego, Głogówek [1870], opracowanym przez nauczyciela Antoniego Cygana (1830-1895) – autora podręczników szkolnych i zbiorów pieśniowych z Głogówka. Autor zaznaczył we wstępie („przedsłowiu”), że podaje wszystkie melodie do pieśni w polsko-niemieckiej książce do czytania wydanej przez J. Bestę i A. Cygana w Głogówku, nakładem H. Handla. Czyżby tam był pierwowzór tekstu interesującego nas śpiewu? Należy zauważyć, że melodie w śpiewniku A. Cygana mają dopisany głos wtórujący, który do większości utworów wprowadził ks. Karol Hauschke (1824-1885) – duszpasterz z Głogówka, uzdolniony muzycznie, uczący również muzyki w tamtejszym seminarium nauczycielskim.
Oryginalna kompozycja pieśni nosi tytuł Przyjaźń i obejmuje siedem strof tekstu, podczas gdy współcześnie rozpowszechniane są zwykle trzy strofy (1, 4, 5). Charakterystyczny jest wariant samego incipitu, gdyż zwykle śpiewa się wstępny braterski apel w pierwszej osobie liczby mnogiej: „niech wiąże nas!”, natomiast w pierwowzorze występuje zaimek w drugiej osobie „niech wiąże was!”. Warto też zwrócić uwagę na przekaz nutowy – w zbiorze A. Cygana pieśń zapisano w metrum 3/8, a odautorski termin „do woli” zakłada tempo swobodne, ponadto w pierwszej części pojawia się oznaczenie dynamiczne mezzo forte, w drugiej – forte. Obecnie pieśń funkcjonuje w metrum 3/4 i zwykle wykonuje się ją w tempie umiarkowanym, z zaznaczeniem charakteru hymnicznego.
Pod koniec XX w., omawiana pieśń Przyjaźń, o bracia, została zinstrumentowana przez zasłużonego dla ruchu śpiewaczego muzyka Józefa Szweda (1929-2006) i w ramach Pielgrzymki Chórów i Orkiestr Górnego Śląska do Matki Boskiej Piekarskiej w 1997 r. oficjalnie ogłoszona hymnem Oddziału Śląskiego PZChiO. Podczas doniosłych uroczystości odgrywany jest także hejnał oparty na motywach Przyjaźni, z przeznaczeniem na trzy trąbki, autorstwa tego samego kompozytora. Należy jeszcze koniecznie odnotować opracowanie chóralne interesującej nas pieśni, którego dokonał zasłużony dyrygent Chóru Politechniki Śląskiej i działacz kultury Józef Szulc (1925-1985), pełniący też obowiązki dyrektora artystycznego Oddziału Śląskiego PZChiO w latach 1977-1980.
(oprac. ks. Antoni Reginek)
